در احوال سگ نفس

سگ نفس دو آزار دارد . یکی بر خود و دیگری بر دگران.
گاهی چنان در پاچه خلق در آمیزد که با چوب و کتک نیز خلاصی خلق ممکن نگردد. از این رو حبس و تادیب جزو قوانین مدنی بشر گردید.
تا اگر کسی نتوانسته سگ نفس را لجام زند و این سگ به آزار خلق برخاست , در جهت کمک شخص , سگ را محبوس دارند و تادیب کنند تا به صلاح گراید .
گاهی جرم کمتر است.  نفس به آزار خود پردازد. هر آنچه صلاح فرد آید ضد آن کند .
خوراکی مفید را بگذارد و به خوراکی غیر مفید , گاهی مضر عمل نماید . اعمال صلاح بگذارد و گاه به اعمال غیر صالح پردازد. از راست فاصله گیرد و به با کج در آمیزد .
برای این حالات نیز طبیب نسخه‌ها دارد حسب بیماری و شدت آن . گاه خدمت فرماید و گاه ریاضت و مجاهدت .
اما بیچارگان درگاه الهی را نیز دست آویزی دارند که همگانی و همه زمانی است.
دامن رسول خدا و اولیا الله .
اشعار پیشینیان در این خصوص زیاد است از جمله
هیچ نکشد نفس را جز ضلع پیر *** دامن این نفس کش را سخت گیر
پس به هر دستی نباید داد دست ....
کیست مولا آنکه آزاد کند *** بند رقیت ز پایت وا کند
روی دل است سوی تو قوت دلست بوی تو*** مستیم از سبوی تو دست منست و دامنت
قرآن میفرماید "الا بذکرالله تطمئن القلوب "
چون به ذکر خداوند مشغول شوی,  قلبت آرام گیرد.
بزرگان عرفا نیز فرموده‌اند که درویش به خود پردازد . چون به خود پردازد عیب خود بیند و چون عیب خود بیند به عیب دیگران نپردازد.
سعدی فرماید
ای که پنجاه رفت و در خوابی *** مگر این پنج روزه دریابی
تا کی این باد کبر و آتش خشم *** شرم بادت که قطرهٔ آبی
کهل گشتی و همچنان طفلی *** شیخ بودی و همچنان شابی